Het Custodes Instituut publiceert vandaag een interview met Johanneke van Slooten, oprichtster en directeur van Cherut VZW, een organisatie die vrouwen helpt om uit de prostitutiewereld te stappen en actief is in Brussel, Antwerpen en Gent.
ROAN ASSELMAN: Mevrouw van Slooten, volgens uw website ondersteunt Cherut “vrouwen uit gedwongen prostitutie, op hun weg naar vrijheid, herstel van hoop en een leven zonder uitbuiting”. Hoe doet u dat?
JOHANNEKE VAN SLOOTEN: Naar schatting bevinden zich er in ons land rond de 26.000 personen in de prostitutie. Dit is een grote groep die soms zichtbaar, soms meer verdoken aanwezig is in onze samenleving. Van de grootsteden tot in een klein dorp. Prostitutie is overal. Het gaat over een diverse groep; je kan niet spreken van een bepaald profiel. Er is diversiteit in leeftijd, achtergrond en hoe ze actief zijn. Dat gaat van het aantal uur per week, tot zeven dagen op zeven, dag in dag uit.
Vanuit onze ervaring kunnen we stellen dat er slechts een klein percentage van de vrouwen bewust voor sekswerk kiest, en naast het geld er ook plezier aan beleeft. In de volksmond worden vrouwen in de prostitutie ook wel eens meisjes van plezier genoemd, maar je kan je afvragen wie er echt plezier aan beleeft.
Voor de grootste groep vrouwen in de prostitutie is dit allesbehalve hun ervaring. Vanuit ónze ervaring kunnen we stellen dat het overgrote deel een migratieachtergrond heeft, en in België vooral geld of een beter leven hoopt te vinden. Als je dan de verhalen hoort van hoe deze vrouwen uiteindelijk verstrengeld raken in de prostitutie, is dit bijzonder schrijnend. Vanuit hun achtergrond zijn er kwetsbaarheden die direct gelinkt zijn aan het terecht komen in de prostitutie. Meestal is het geen vrije keuze, een keuze waarbij er verschillende mogelijkheden zijn en je de richting uitgaat die het meest geschikt is. Het is hooguit een beslissing die gemaakt wordt om te overleven of om proberen om te gaan met een extreme situatie.
Ik denk dan aan Alexandra*. Ze groeide op in Roemenië. Haar moeder kreeg kanker en er was geen geld voor de behandeling. Een vrouw uit haar dorp zei dat ze Alexandra kon helpen. Achter het raam in Antwerpen kon ze immers veel geld verdienen. De dochter van 19 startte dus achter het raam in Antwerpen om haar mama te helpen. Ze wist dat het ‘prostitutie’ was, maar ze had geen idee waar ze in terecht ging komen. Ze had al vlug door dat het een hele harde wereld is. Mama denkt dat ze in een restaurant werkt.
Amalia* komt alleen te staan als ze 23 is. Haar gewelddadige man heeft haar alleen achter gelaten met een bijzonder hoge schuldenlast. Ze kan niet rondkomen en besluit voor een jaar in de prostitutie te gaan om haar kinderen een kans te geven en zo uit de armoede te komen. Na 10 jaar zit ze nog altijd in prostitutie. Er is altijd wel een andere financiële nood die haar in de prostitutie houdt. Haar kinderen groeien zonder haar op. Hoe je ook in de wereld terecht komt, de meesten komen er in vast te zitten voor vele jaren. Het systeem van prostitutie is de uitbuiting van kwetsbaarheid. Het is niet makkelijk om de stap uit de prostitutie te zetten, zelfs als je geen pooier hebt. Velen zitten volledig vast en kunnen niet zomaar breken met deze wereld.
Organisatie Cherut is opgestart om hier verandering in te brengen. We geloven in een samenleving waar niemand zich gedwongen zou moeten voelen om in de prostitutie te starten, of te blijven. Niet door omstandigheden, niet door pooiers en mensenhandelaars. Er zou altijd een andere weg beschikbaar moeten zijn om aan een basisinkomen te komen. Voor diegenen die willen stoppen, zouden basisnoden gegarandeerd moeten worden en zou de juiste ondersteuning geboden moeten worden om een leven zonder uitbuiting op te bouwen. Er zouden alternatieven moeten zijn. Er zou altijd een keuze moeten zijn. Daar willen we als organisatie voor staan en dat is dan ook direct de betekenis van onze naam. Cherut betekent ’vrijheid om te kiezen’.
Waar bent u actief en wat doet u daar?
Onze teams van vrijwilligers gaan op straat, ze doen ‘outreach’ in de prostitutiebuurten in Antwerpen, Gent en Brussel. Outreach is presentiewerk. We zijn aanwezig in de buurten en creëren connecties, relaties en vertrouwen. We zijn aanwezig en bieden een luisterend oor, bemoedigen en maken, waar en wanneer gevraagd, de brug naar de hulpverlening. Telkens zijn er vrouwen waarbij er duidelijke signalen zijn dat ze potentieel slachtoffer zijn van uitbuiting of mensenhandel. We trachten op een veilige manier in contact te komen met deze vrouwen. Onze outreachteams delen kaartjes uit met een crisis-telefoonnummer en informatie over de hulpverlening binnen Cherut.
Naast de outreach hebben we in Antwerpen en in Gent ook een inloopwerking. In het inloophuis zijn de vrouwen welkom zonder afspraak. Er is een gezellige, huiselijke sfeer waar er veel gelachen wordt, maar en af en toe ook gehuild. Er zijn activiteiten, er wordt samen geluncht. De vrouwen zijn deel van de werking en worden ook actief betrokken.
In de inloop wordt ook, op vraag van de vrouw, pastorale begeleiding aangeboden door vrijwilligers. Veel vrouwen die bij Cherut komen zijn gelovig. Dit is vaak hun enige houvast in het leven. Het beslaat een grote, persoonlijke plaats in hun leven, vooral wanneer ze door hele heftige periodes gaan. Het is dan ook een grote meerwaarde dat ze ook over hun geloof, en de kracht die ze hieruit putten, kunnen praten. In de gesprekken worden ze vanuit de Bijbel aangemoedigd. Ook wordt er samen gebeden.
Vanuit onze kantoren in Antwerpen, Gent en Brussel bieden sociaal werkers en begeleiders, ondersteuning. Het gaat om trajecten die vaak intensief en langdurig zijn. Zowel op praktisch, psychosociaal en administratief vlak worden de vrouwen ondersteunt. Ze kunnen ook beroep doen op medische en juridische opvolging. Daarnaast zijn er ook gesprekken waarin advies en oriëntatie wordt geboden, alsook doorverwijzingen naar andere diensten. Naast de begeleiding van sociaal werkers is er ook toegang tot gesprekken met een psycholoog.
Er worden ook trainingen aangeboden die cliënten begeleiden naar integratie, herstel en het vinden van hun plaats op de arbeidsmarkt. Werkervaring opdoen is vaak een goede opstap naar het vinden van werk. Dit bieden we aan in onze koffiebar KoffieKlap in Antwerpen.
(Interview gaat verder na de foto.)
Als cliënten hier nood aan hebben, dan bieden we ook crisisopvang aan, in opvangkamers van Cherut of een tijdelijke opvang in gastgezinnen. Af en toe wordt de huur (deels) gesponsord door Cherut. Ook is er een financiële sponsoring mogelijk tijdens de overbruggingsfase; vanaf het moment dat ze de prostitutie verlaten totdat ze financiële stabiliteit hebben bereikt. Opvang en financiële ondersteuning zijn binnen sociaal werk altijd gekoppeld aan een intensieve begeleiding.
Hoe ervaren ex-prostituees de overstap van het ene naar het andere leven?
De stap uit het leven waar ze vaak jarenlang in hebben gezeten, is heel heftig. Er zijn vrouwen die stap voor stap stoppen, maar veel van de vrouwen die in begeleiding zijn via ons uitstaptraject ‘Turning Point’ zetten de moedige stap om de prostitutie in één keer de rug toe te keren. Ze zijn er helemaal klaar mee. Willen niet meer doorgaan en komen ook vaak uit een heel onveilige situatie. Anderen zijn reeds gestopt, maar zijn op straat terecht gekomen of dreigen dakloos te worden. Zo komen ze via ons binnen. Vaak betekent het stoppen met prostitutie helemaal opnieuw beginnen, en dat na soms wel 25 jaar in de prostitutie. Kunt u zich dat voorstellen? Je hebt je hele leven gegeven, vaak voor anderen, voor je familie, voor een beter leven. Maar na al die jaren sta je met lege handen. Je hebt een rugzak van trauma’s. De stap uit de prostitutie is ook een stap in het onbekende, in onzekerheid van wat er gaat komen. Gaat het wel lukken? Kan ik dit wel? Ga ik werk vinden? Kan ik een nieuw bestaan opbouwen? Onze sociaal werkers begeleiden hen. Elke begeleiding en elk ondersteuningstraject is anders, op maat van de vrouw.
Door de aard van het prostitutiewerk, maar veel vrouwen dragen ook trauma’s mee van ver daarvoor. Deze trauma’s zijn nooit verwerkt. De genezing van deze trauma’s is ook deel van het traject. Eerst wordt er toegewerkt naar stabiliteit en het waarborgen van basisnoden. Van daaruit worden doelen gesteld en worden vrouwen ondersteund in het verkrijgen van verblijfspapieren, financiële zelfstandigheid, empowerment en training, het heropbouwen van een sociaal netwerk, het herstel van hun zelfbeeld en het verwerken van hun trauma’s. Deze overbruggingsfase is vaak een weg van vallen en opstaan. Een weg van zoeken naar connectie met jezelf, connectie met anderen, en naar je plaats in de samenleving.
Wie zit er achter de mensenhandel die zo vaak voorafgaat aan gedwongen prostitutie?
Mensenhandel in de prostitutie, oftewel seksuele uitbuiting, is een realiteit die velen treft in ons land. Van minderjarige slachtoffers tot vrouwen van in de veertig. Meisjes en vrouwen van verschillende nationaliteiten, leeftijden en diverse achtergronden; iedereen kan slachtoffer worden. Wel zie je vaak een vorm van kwetsbaarheid waar pooiers op inspelen.
Mensenhandel in de prostitutie heeft verschillende vormen en gezichten. Er zijn daders die alleen opereren of in een klein (familiaal) netwerk. Dit zijn ook diegenen die veelal de ‘loverboy’ methode gebruiken. Door een liefdesrelatie op te bouwen en het slachtoffer stap voor stap te isoleren en emotioneel afhankelijk te maken, wordt er doorheen de grooming-periode iemand voorbereid om in de prostitutie te gaan werken. Er wordt heel bewust een traumatische band gecreëerd, en dit geeft de pooier veel controle over het slachtoffer. Het is heel moeilijk voor het slachtoffer om hier uit te komen en een nieuw leven op te bouwen.
Soms worden vrouwen geronseld via sociale media en al na een paar dagen in de prostitutie gedwongen. Er wordt dan gedreigd dat er fotos en filmpjes naar familie gestuurd zullen worden. Daarnaast zijn er pooiers die bepaalde afspraken maken, zoals het betalen van 50% in ruil voor het regelen van een prostitutieplek en bescherming. Of het slachtoffer moet haar vrijheid terugkopen met een bepaald bedrag. In de realiteit worden steeds nieuwe eisen gesteld. Uiteindelijk blijven ze op deze manier langdurig onder dwang.
Internationale netwerken functioneren op hun eigen manier. Zoals bijvoorbeeld Nigeriaanse netwerken die ‘voodoo’ gebruiken om slachtoffers zo een grote schuld te doen afbetalen. Hier zie je dat ook vrouwen een grote rol spelen in de netwerken. Er zijn ook Oost-Europese, Zuid-Amerikaanse en zelfs Belgische netwerken actief. Er wordt grof geld verdient aan mensenhandel door misbruik te maken van de meest kwetsbaren. Niet alleen hun zelfzeggenschap, maar ook hun vrijheid wordt afgenomen.
Treft het cliënteel van deze dames ook schuld? Wat vertelt u de ‘bezoekers’ die de prostitutie-industrie mee draaiende houden?
Mannen die seks kopen hebben een grote verantwoordelijkheid. Als er geen vraag zou zijn, zou er ook geen aanbod zijn. Er zijn mannen die geen respect tonen en helemaal niets geven om de vrouw als persoon. Ze is een object dat hij ter eigendom krijgt. Een object waarmee hij kan doen wat hij wilt. Anderen zijn eenzaam en zoeken aandacht en seksueel contact. Zij kiezen ervoor om er niet teveel bij na te denken. Het spel wordt meegespeeld. Zij speelt de rol dat ze ervan geniet en ze de ‘girlfriend’ is. Iemand vertelde mij zelfs dat hij aan ‘liefdadigheid’ doet door haar elke maand financieel te helpen. Dit is natuurlijk absurd.
Ook zijn er mannen die signalen krijgen dat iemand minderjarig is, er mogelijke dwang is, iemand mogelijks slachtoffer van een pooier is,… en toch gewoon hun gang gaan. Deze mannen zijn medeplichtig aan de uitbuiting van het slachtoffer en zouden verantwoordelijk gehouden moeten worden. Er zijn prostitutieplatforms waar klanten de vrouwen beoordelen. Het is walgelijk om te lezen. De vrouw is er een koopwaar en respect is ver te zoeken. Mannen zouden hun verantwoordelijkheid moeten nemen en niet bijdragen aan een systeem dat talloze levens kapot maakt.
Af en toe is er een man die voor een prostituée naar onze crisistelefoon belt voor hulp. Zo was er onlangs iemand die me vertelde dat hij was gestopt met naar de prostitutiestraat te gaan omdat hij door een bepaalde vrouw haar situatie te leren kennen besefte wat er achter de schermen speelt. Hij maakte daarop bewust de keuze dat hij daar als man geen deel van wilde uitmaken. Dat is iemand voor wie ik respect kan opbrengen.
Prostitutie, het te koop aanbieden van een (vrouwen)lichaam, wordt door sommige moderne feministen voorgesteld als een vrouwenrecht. Wat vindt u van deze stellingname?
Je hoort wel eens dat prostitutie het oudste beroep ter wereld is. Volgens mij is het de oudste vorm van uitbuiting. De vrijgevochten, fiere sekswerker is slechts een uitzondering op de grote groep vrouwen die in de prostitutie werkzaam zijn. Een vrouwenrecht? Ik denk dat het juist een vrouwenrecht is om niet in de prostitutie terecht te hoeven komen. Laten we als samenleving vooral dit recht waarborgen. Door sekswerk te decriminaliseren werd prostitutie uit het strafrecht gehaald. Er wordt gesteld dat sekswerk ‘werk als een ander is’. Dit is echter niet wat veel getroffen vrouwen ons vertellen. Zij zien het niet als een ‘normale job’.
Sekswerk heeft nu een plek in de arbeidswetgeving en de sekswerker heeft rechten en bouwt sociale zekerheid op. In onze werking zien we dat heel veel sekswerkers hier niet op zitten te wachten. Ze doen aan prostitutie om snel geld te verdienen en willen vooral niet te zichtbaar zijn. Heel vaak horen we het verlangen om te breken met prostitutie, om een ander leven op te bouwen, maar dat er zoveel obstakels zijn. Laten we als samenleving de obstakels wegwerken zodat een sekswerker die wil stoppen en ander werk wil vinden, dit ook kan.